"Jeopark" kavramı, 1991 yılında, Fransa'nın Digne kentinde düzenlenen Birinci Uluslararası Jeolojik Mirasın Korunması Sempozyumu sırasında 30'dan fazla ülkeden gelen 100'ü aşkın katılımcı tarafından imzalanan bildirgeyle ortaya çıkmıştır.

Jeoparklar; volkan, tsunami ile depremler gibi jeolojik tehlikeler için afete hazırlık ve jeolojik bilinç alanıdır. İklim değişikliği bilgilerinin saklandığı yerlerdir. Jeoparklar, jeolojik ve doğal güzelliklerin korunup, gelecek nesillere aktarıldığı, bu alanlara yapılan jeoturizm ile yerkürenin geçmişinin öğrenildiği alanlardır. Yerkabuğunun oluşumunu açıklayan unsurlar, bilinen bir olayın temsilcileri, ender görülen veya fazlaca büyük olan oluşumlar, jeolojik miras olarak tanımlanır. Jeopark, uluslararası öneme sahip farklı veya aynı türden jeolojik miras örneklerinin bir arada bulunduğu, yönetimi planlanmış, özel doğa koruma bölgeleridir.

Doğanın ve jeolojik mirasın korunmasına ve doğa turizminin geliştirilmesine katkı sağlayan; nadir, estetik, bilimsel ve ekonomik anlamda değer taşıyan jeolojik, jeoformolojik, biyolojik ve kültürel miras unsurlarının birlikte bulunduğu doğal alanların eğitim, turizm ve ekonomik amaçlı düzenlenerek; yörenin tüm dünyaya tanıtımını sağlayan ve yerel kalkınmaya katkıda bulunan sınırları belli coğrafi alanlardır.

Jeoparklar, jeositlerin korunup gelecek kuşaklara aktarılmasını amaçlayan birer koruma alanı; aynı zamanda yöre halkının sosyal ve kültürel kalkınmasını hedefleyen birer sürdürülebilir kalkınma aracıdır. Aynı veya farklı türden jeositlerin topluca bulunduğu, yaya gezme mesafesinden küçük olmayan alanlar olarak tanımlanır.

Güncel veya eski herhangi bir jeolojik süreci, olayı veya özelliği ifade eden kaya, mineral, fosil topluluğu, yapı, istif, yerşekli veya arazi parçasıdır. Arkeolojik veya tarihi değeri olanlar ise kültürel jeosit olarak adlandırılır.

Önemli bilimsel veya görsel değeri olan, doğal veya insan eliyle yok olma tehdidi altındaki jeosittir.

UNESCO; 2001 yılında jeoparklarla çalışmaya başlamış ve 2004 yılında Küresel Jeopark Ağı oluşturulması karar altına alınmıştır. UNESCO Küresel Jeopark Ağında 2022 yılı itibariyle, uluslararası tescilini tamamlamış olan 46 ülkeden 177 Jeopark bulunmaktadır.

Ülkemizde ise yalnızca Manisa’da bulunan Kula-Salihli Jeoparkı UNESCO Küresel Jeoparkı üyeliğine kabul edilmiştir.  

Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki linki tıklayınız.

https://www.unesco.org.tr/Pages/129/126/UNESCO-K%C3%BCresel-Jeoparklar%C4%B1 

Jeoparklarda doğan yeni bir doğa turizmi kavramı olan Jeoturizm doğal ortamlara, jeolojik ve jeomorfolojik oluşumları görmek ve tanımak için yapılan seyahatleri ifade eder. Doğayla barışık turizm tipidir ve sürdürülebilir yerel kalkınma için önemli bir kaynaktır. İlk kez Jeopark ve Jeoturizm kavramıyla korunan alandaki yerel halkın sosyo-ekonomik kalkınması bir öncelik olarak tanımlanmıştır. Jeoparklardan önce insan ve beşeri faaliyetler korunan alanlardan dışlanırken ilk kez Jeoparklar bunları korunan alanın tabii ve ayrılmaz bir parçası olarak kabul etmiştir. Jeoparklar korunan alandaki ekonomik faaliyetleri kabul etmekle kalmaz bunları çeşitlendirmek ve daha verimli hale getirmek için yerel müteşebbislerileri teşvik eder ve mevcut işletmeleri destekler. Özelikle turizmle ilgili ürün ve hizmetlerin gelişmesini Jeoparkın kendi gelişim ekseni olarak kabul eder ve Jeoparklar geliştikçe sahalarındaki yerel halkı da Jeoturizm yoluyla kalkındırırlar. Birleşmiş Milletler tarafından 2017 yılı “Uluslararası Sürdürülebilir Turizm Kalkınma Yılı” ilan edilmiş ve UNESCO Jeoparkları bu programın tek imtiyazlı ortağı seçilmiştir.

Her jeopark topluma yerbilimleri ve çevre ile ilgili kavramları aktarabilmek için faaliyetler düzenler. Jeoparklar; başta çocuklar ve gençler olmak üzere toplumda temel seviyede doğa sevgisi ve çevre bilinci oluşturmayı hedefler. Yaşanabilir bir dünya, sürdürülebilir refah ve gelecek yerküre ile barış ve uyum içinde yaşamakla mümkün olabilecektir. Yerküreyi ve onun dinamiklerini anlamadan yerküre ile uyum içinde yaşamak mümkün değildir. Bu gerekçe ile Jeoparklar doğayı bir kütüphane olarak görür ve onun dilini sıradan insanların diline indirger. Jeoparklar; rehberli turlar, Jeopark Doğa Tarihi Müzeleri, eğitim materyalleri ile yerkürenin hikâyesini sıradan insanlar için ilgi çekici, anlamlı ve anlaşılabilir hale getirmekle uğraşır ve bu sürecin tamamı Jeo-eğitim olarak nitelendirilir.

Her jeopark önemli jeolojik oluşumları mükemmel biçimde korumak adına yeni yöntemler araştırır ve uygular. Jeoparklarda önem arz eden jeolojik veya jeomorfolojik oluşumlar yerkürenin eşsiz bir mirası kabul edilir ve bu değerli bilgi kaynağının gelecek nesillere de ulaşması için gerekli her türlü önlemi almak, çalışmaları yapmak Jeoparkların sorumluluğundadır. Jeoparklarda iki çeşit koruma vardır bunlardan ilki olan “Protection” yer mirasını korumak üzere her türlü yasal önlemi, “Park Ranger” adı verilen güvenlik görevlilerin faaliyetlerini kapsar; “Conservation” ise başta fosiller olmak üzere yer mirasının korunmasına, iyileştirilmesine, onarılmasına yönelik her türlü kimyasal, fiziksel, laboratuvar uygulamasını ifade eder. Jeoparkda etkin koruma bun iki parametrenin dengeli bir uygulamasıyla mümkün olur.

Jeoçeşitlilik bir jeoparkın kıymetini anlamada; potansiyel jeopark sahalarını mukayese etmede başvurulan en önemli kıstaslardan birisidir. Jeoçeşitlilik muayyen sınırlar içerisindeki fiziki yüzeyi meydana getiren toprak ve su dahil her türlü doğal jeolojik (kayaç, mineral, çökel, fosil, yapı) ve jeomorfolojik (yüzey şekilleri, peyzajlar, süreçler) oluşumu ifade eder. Gray (2004) terimi Jeolojik ve Jeomorfolojik Çeşitlilik’in kısaltılmışı olarak kullanır. Jeoçeşitlilik: “Biyoçeşitlilik” terimininden yer bilimlerine adapte edilmiştir buna karşın Jeoçeşitlilik sadece jeositlerin sayısal çokluğuyla değil, farklı oluşumlar arasındaki sonsuz zenginlikteki ilişki ve etkileşim örgüsünü içerir.